ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ Χ.Φ. ΛΑΒΚΡΑΦΤ: ΟΙ ΚΑΤΩΤΕΡΟΙ ΛΕΥΚΟΙ, Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΜΗΧΑΝΗΣ ΚΑΙ… ΤΟ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ (β’ μέρος)

Γράφει  ο Ειρηναίος Μαράκης

      

      Στο πρώτο μέρος του αφιερώματος «Όψεις του Χ.Φ. Λάβκραφτ» και με βάση όσα αναφέρονται σε Επιστολές του μεταφρασμένες στα ελληνικά (από τον Βασίλη Καλλιπολίτη, εκδ. Αίολος, 1997/2018) παρουσιάσαμε θέσεις του συγγραφέα σχετικά με τον Χίτλερ και το Εβραϊκό ζήτημα. Θα συνεχίσουμε στο ίδιο μοτίβο παρουσιάζοντας επιλεγμένα αποσπάσματα, τα οποία όχι μόνο αναδεικνύουν –όπως έχουμε ήδη σημειώσει– τον άρρηκτο δεσμό μεταξύ του ιδεολόγου και του συγγραφέα αλλά και τις ρίζες του λαβκραφτιανού έργου. Οι ρατσιστικές ιδέες του συγγραφέα, που δεν περιορίζονται μόνο στους Εβραίους, η άρνηση του δημοκρατικού πολιτεύματος, του τύπου τουλάχιστον που υπήρξε στην εποχή του και η απέχθεια του για τον «λειτουργικό μοντερνισμό» έχουν την θέση τους στο έργο του, το καθορίζουν, θα λέγαμε, σχεδόν ολοκληρωτικά.

     Όμως ο αναγνώστης διαβάζοντας τις Επιστολές θα διαπιστώσει ότι ο συγγραφέας τους παρά την συντηρητική του ιδιοσυγκρασία και παρά την φαινομενική απομόνωση του από τον έξω κόσμο είχε εποπτεία της καθημερινής, κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής. Καθοριστικός ήταν ο ρόλος των Επιστολών όπου μέσω αυτών ο Λάβκραφτ ήρθε σε επαφή με πλήθος ιδεών και πληροφοριών που σχολιάζει κι αυτός με τη σειρά του και με τον χαρακτηριστικό τρόπο του. Και πράγματι, οι παρατηρήσεις του σχετικά με διάφορα θέματα προκαλούν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον στον αναγνώστη, είτε αφορά μια κρίση του συγγραφέα για τον κινηματογράφο και τον Τσάρλι Τσάπλιν, είτε για τον Τολστόι και τους Ρώσους συγγραφείς. Ακολουθούν σχετικά παραδείγματα (όπου ακολουθείτε η ορθογραφία του έκδοσης στα ελληνικά).

ΟΙ ΜΑΥΡΟΙ ΘΡΥΛΟΙ ΤΗΣ ΜΑΣΑΧΟΥΣΕΤΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΚΑΤΩΤΕΡΟΙ ΛΕΥΚΟΙ

      

      Στην επιστολή 69 [428] προς τον Ρόμπερτ Ε. Χάουαρντ (Μπαρνς Στριτ, 10 Πρόβιντενς, 

Ρ.Α., 4 Οκτωβρίου 1930) διαβάζουμε σχετικά:

«...Συμφωνώ με αυτό που λέτε, ότι ο υπαινιγμός είναι η υψηλότερη μορφή της παρουσίασης της φρίκης. Βάση όλης της πραγματικής κοσμικής φρίκης είναι η παραβίαση της φυσικής τάξεως, και η βαθύτερη παραβίαση είναι πάντα και η λιγότερο συγκεκριμένη και περιγράψιμη. Στον Μάχεν η ιστορία με το μεγαλύτερο βάθος – The White People – είναι αναμφίβολα και η μεγαλύτερη, παρ' όλο που δε διαθέτει τους απτούς, ορατούς τρόμους του Great God Pan ή του The White Powder. Αλλά ο όχλος –περιλαμβάνοντας και τον Φάρνσγουερθ Ράιτ– δε δέχεται ποτέ να το καταλάβει γι' αυτό και το W.T. θα απορρίπτει πάντα δουλειά του ευγενέστερου και λεπτότερου τύπου. Φυσικά υπάρχει και η υπερβολική αοριστία, που συναντάται κυρίως στους νεόφυτους που δεν ξέρουν πώς ακριβώς να χειρισθούν τον κοσμικό υπαινιγμό. Οι άξεστοι συγγραφείς χρησιμοποιούν το παλιό κόλπο να αποκαλούν μια κρυμμένη φρίκη "υπερβολικά τερατώδη για να μπορεί να περιγραφεί", απλώς ως δικαιολογία για να μη συγκροτούν και οι ίδιοι κάποια σαφή εικόνα της υποτιθέμενης φρίκης. [...]

...Οι μαύροι θρύλοι της Μασαχουσέτης είναι γεμάτοι από το πραγματικά μακάβριο «στοιχείο». Υπάρχει εδώ υλικό για μια πραγματικά βαθιά μελέτη του ομαδικού νευρωτισμού γιατί, σίγουρα, κανένας δεν μπορεί να αρνηθεί ότι την Πουριτανική φαντασία διαπερνά ένα ρεύμα βαθύτατης νοσηρότητας. Αυτό που λέτε για τη σκοτεινή Σαξωνική-Σκανδιναβική κληρονομιά, ότι είναι η πιθανή πηγή των αταβιστικών παρορμήσεων που προκαλούν η συναισθηματική καταπίεση, η απομόνωση, η τραχύτητα του κλίματος και η γειτονία του απέραντου, άγνωστου δάσους με τους χαλκόχρωμους άγριους, έχει απέραντο ενδιαφέρον για μένα στο βαθμό, μάλιστα, που και εγώ έχω πει και έχω γράψει συχνά ακριβώς το ίδιο πράγμα! [...]

    Αλλά υπήρχε άλλος ένας λόγος για τις ανωμαλίες και την εγκληματικότητα που σημειώθηκαν στη Μασαχουσέτη -λόγος που προκαλεί αρκετήν αμηχανία σε πολλούς υποστηρικτές του μύθου ότι το αίμα της Μασαχουσέτης αποτελεί κάτι σαν ανεπίσημο αποδεικτικό ευγένειας. Ο λόγος ήταν η ταχεία εισαγωγή, μετά το 1635, μιας άθλιας τάξης εκφυλισμένων σκουπιδιών του Λονδίνου ως υπηρετικού προσωπικού δεσμευόμενου από μακροχρόνια συμβόλαια. Αυτό το αποφύγαμε στο Ροντ Άιλαντ, επειδή αρχικά ήμαστε υπερβολικά φτωχοί για να έχουμε πολλούς υπηρέτες, ενώ αργότερα χρησιμοποιούσαμε Ινδιάνους και νέγρους (τους δεύτερους του εισήγαμε σε μικρούς αριθμούς από τις Δυτικές Ινδίες πριν αρχίσει το δικό μας "τριγωνικό εμπόριο") αντί κατώτερους λευκούς. Αλλά η Μασαχουσέτη χρειάσθηκε γρηγορότερα υπηρέτες και δεν είχε τη δική μας τάση προς τον εξωτισμό· εξ ου (πέρα από το σκλάβωμα μερικών ντόπιων Ινδιάνων της Καραϊβικής από τις Δυτικές Ινδίες) προχώρησε στην εισαγωγή σε ευρεία κλίμακα "δέσμιας" Αγγλικής εργατικής δύναμης -φτωχών, καταδίκων, αλητών, κ.τ.λ. Δεν είχαν μάθει το μάθημα ότι ανάμεσα στα εκφυλισμένα σκουπίδια μιας ανώτερης φυλής υπάρχει μεγαλύτερη αντι-κοινωνική διαστροφή απ' όσην υπάρχει ανάμεσα στους διανοητικά και σωματικά υγιείς τύπους μιας κατώτερης ράτσας. Μπορούμε να φαντασθούμε το αποτέλεσμα αυτού του διαστρεβλωμένου, δίχως αναστολές, ελεύθερου εκφυλισμένου στοιχείου, του υποκειμένου πια στη δεσποτεία της σιδηρόφρακτης πουριτανικής θεοκρατίας και στον ηθικό ζουρλομανδύα. [...] Στη Νέα Υόρκη, επίσης, και στο Νιου Τζέρσι -όπου οι κατώτεροι λευκοί αναμίχθηκαν με τους νέγρους και τους Ινδιάνους και επιβιώνουν ακόμα ως ημι-βάρβαροι στο Catskills και στο Ramapos. Αλλά αυτός ο διαχωρισμός δεν έλαβε χώραν στη Μασαχουσέτη παρά αφού πρώτα οι εκφυλισμένοι προκάλεσαν πολλές περιπλοκές...»

Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΜΗΧΑΝΗΣ

     

    Ενδιαφέρον προκαλούν οι παρατηρήσεις του Λάβκραφτ στην επιστολή 61 [381] προς τον Γούντμπερν Χάρις (9 Νοεμβρίου 1929) όπου δηλώνει ότι:

«...Παρά την τεράστια μηχανική πρόοδο της ανθρωπότητας, η ποσότητα της ευφυΐας της ικανής να ασχοληθεί με μη-άμεσα και μη-συγκεκριμένα προβλήματα δεν είναι μεγαλύτερη στις μέρες μας απ' όσο στην εποχή του Ιούλιου Καίσαρα. Η σκέψη δεν είναι ποτέ η δύναμη που κινεί την αγέλη -μονάχα το συναίσθημα. Στην εποχή μας, με τα σημερινά εκπαιδευτικά δεδομένα, δεν υπάρχουν περισσότεροι απ' ό,τι υπήρχαν με τα εκπαιδευτικά δεδομένα των προηγούμενων εποχών που να κυβερνιούνται από το μυαλό (σε διάκριση από τους πληροφορημένους διανοητικά ή προικισμένους), ώστε να παραγάγουν έστω και μια επί πλέον χαρακιά στην τυφλή ντετερμινιστική πορεία της παγκόσμιας ιστορίας, που τη διαμορφώνουν τα εξωλογικά συναισθήματα της απέραντης συναισθηματικής πλειοψηφίας -καλλιεργημένης και μη. Το είδος της πνευματικής ενέργειας που σχεδιάζει δυναμό & δυνάμεις πώλησης δεν είναι το ίδιο με εκείνο που μπορεί να ζυγίσει βαθύτερες αξίες και να κάνει ομάδες διαφορετικές συναισθηματικά να θέλουν όλες το ίδιο πράγμα & να εργασθούν για την πραγμάτωση του ίδιου σκοπού. Το να φαντάζεται κανείς ότι κάθε πιθανότητα πολέμου μπορεί να εξαλειφθεί απλώς και μόνο επειδή γνωρίζουμε τα καταστροφικά του αποτελέσματα, είναι εξίσου αφελές με το να φαντάζεται ότι ο μανιώδης χαρτοπαίκτης θα σταματήσει να παίζει απλώς και μόνο επειδή θα αναλογισθεί τις απώλειες που έχουν προηγηθεί.

[...] Θα συνοψίσω τη θέση μου λέγοντας ακριβώς αυτό που έχω ήδη πει δεκάδες φορές -ότι νομίζω πως η μηχανική κουλτούρα είναι κατώτερη από τη δική μας επειδή υψώνει μιαν απολύτως δίχως νόημα ομάδα ιδιοτήτων -την ταχύτητα, την ποσότητα, τη βιομηχανία για τη βιομηχανία, τον πλούτο, την επίδειξη, κ.τ.λ. - στο βάθρο των πρωταρχικών αρετών, επειδή καταστρέφει τις φυσιολογικές σχέσεις μνήμης με το περιβάλλον & τις λαϊκές παραδόσεις, επειδή υπερτονίζει τη σημασία της ομοιογένειας αντί της ατομικότητας & επειδή το καθαρό της εξαγόμενο είναι ένας φαύλος κύκλος δραστηριότητας που δεν οδηγεί πουθενά & εξαντλεί συνεχώς τα φυσιολογικά ιδεώδη της ποιότητας, της περιπέτειας, της προσωπικότητας & της ολοκληρωμένης έκτασης του ανθρώπινου πνεύματος εξωθώντας το προς έναν περίπλοκο ρεαλισμό απομακρυσμένο από τη ζωώδη απλότητα...»

ΓΙΑ ΤΟ "ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ"

      

    Ο Λάβκρφτ στην επιστολή 117 [876] προς τον Κένεθ Στέρλινγκ (τον αποκαλεί "Ακατανίκητο Booleywag) γράφει:

«...Διάβασα το παλαιό Κομμουνιστικό Μανιφέστο πριν από πολλά χρόνια & παρ' όλο που τότε δεν του είχα την παραμικρή συμπάθεια, εντυπωσιάσθηκα από κάποια μεμονωμένα σημεία που έφερνε στην επιφάνεια. Σήμερα θα συμφωνούσα στο περισσότερα σημεία -ωστόσο και πάλι δε θα το επιδοκίμαζα 100%. Δεν υπάρχει αμφιβολία για την απέραντη ευφυΐα των Μαρξ & Ένγκελς, & για τη διορατικότητα τους, καθώς & για τη θεμελιακή σημασία των ευρέων οικονομικών νόμων που ανακάλυψαν & διατύπωσαν. Το μοναδικό σφάλμα είναι να πιστεύει κανείς ότι η κάθε λεπτομέρεια που ανέπτυξαν & το κάθε συμπέρασμα στο οποίο κατέληξαν με βάση αυτές τις αρχές είναι αλάθητα ακριβές & ότι του αρμόζει η πιο δουλική προσκόλληση υπό οποιεσδήποτε συνθήκες. Η μείζων ανακάλυψη ως προς τη γενική πορεία είναι λογική –αλλά το παράγωγο σύστημα του «διαλεκτικού υλισμού» με τις απίστευτες οικονομικές ερμηνείες των πάντων, με τις συσχετίσεις εντελώς διαφορετικών πεδίων (τέχνη, επιστήμη, κ.τ.λ.) προς την οικονομία & τις υποθέσεις του (που αδιαφορούν για δεκάδες ισχυρούς, ιστορικούς & ψυχολογικούς παράγοντες) σχετικά με το απόλυτα αναπόφευκτο ορισμένων πορειών, δεν μπορεί να υιοθετηθεί χωρίς κριτικό πνεύμα όσο δεν μπορούνε να υιοθετηθούνε οι συγγενικές του φιλοσοφικές γενικεύσεις των μεσαιωνικών σχολαστικών. […] Η αντίληψη ότι το διεθνές εμπόριο θα παίξει ρόλο ειρηνευτή είναι ολοφάνερη ψευδαίσθηση –ενώ το ρηθέν ότι η επανάσταση θα ερχόταν πρώτα σε μια χώρα με υψηλό επίπεδο ανάπτυξης αντιστράφηκε άμεσα από τα γεγονότα. Η αντίληψη περί κοινοκτημοσύνης των γυναικών είναι απλό όνειρο –το απέρριψε η Ρωσία & πιθανότατα δεν την υιοθετούν παρά οι Ισπανοί αναρχικοί […].»

ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΡΩΣΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΤΟΛΣΤΟΙ ΚΑΙ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ…

44[255]. ΣΤΟΝ ΑΥΓΟΥΣΤΟ ΝΤΕΡΛΕΘ

Αγαπητέ μου κε Ντέρλεθ:-

...Διάβασα την Άννα Καρένινα πριν από χρόνια, αλλά δεν μπορώ να πω ότι μου προκάλεσε ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όπως και τίποτα άλλο του Τολστόι. Κατά τη γνώμη μου ο Τολστόι είναι αρρωστημένα κλαψιάρης και συναισθηματικός, με ένα διασκεδαστικά δυσανάλογο ενδιαφέρον για τα κοινωνικά και ηθικά πράγματα. Φυσικά κατά έναν τρόπο αυτό είναι χαρακτηριστικό όλης της Σλαβικής λογοτεχνίας, αλλά άλλοι Ρώσοι συγγραφείς επιδεικνύουν πολύ λιγότερα ποσοστά αυτής της δακρύβρεκτης συναισθηματικότητας, ανάλογα με τη μεγαλοφυΐα τους και τη διεισδυτικότητά τους στο θέμα των ανθρώπινων χαρακτήρων. Αν θέλετε την Ρωσία στην καλύτερη πλευρά της, δοκιμάστε τον Ντοστογιέφσκι, το Έγκλημα και Τιμωρία του οποίου είναι πραγματικά επικό επίτευγμα...

Εγκάρδια και ειλικρινά δκς Σας. ΧΦΛ

…ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ

 3[10]. [ΕΠΙΣΤΟΛΗ] ΣΤΟΝ ΡΑΪΝΧΑΡΝΤ ΚΛΑΪΝΕΡ*

[...] Όπως εικάζετε, είμαι αφοσιωμένος φίλος της κινηματογραφίας, αφού μπορώ να δω παραστάσεις όποτε θελήσω, ενώ η κακή μου υγεία σπάνια μου επιτρέπει να προμηθευτώ προκαταβολικά εισιτήρια του πραγματικού θεάτρου. Αξίζει κανείς να δει μερικές σύγχρονες ταινίες, αν και όταν τις πρωτογνώρισα, η μοναδική τους αξία ήταν να καταστρέφουν το χρόνο. Ο Τσάπλιν είναι απείρως διασκεδαστικός -υπερβολικά καλός για τα μάλλον χυδαία φιλμ στα οποία εμφανιζόταν- και ελπίζω ότι στο μέλλον θα γίνει υποστηρικτής της πιο εκλεπτυσμένης κωμωδίας. Είδα την ταινία Τρίλμπι, αλλά μου φάνηκε ατελής επειδή έχω παρακολουθήσει και το θεατρικό έργο και θεωρώ πραγματικά σημαντική τη βαθιά, πλούσια σε κολασμένους υπαινιγμούς φωνή του Σβενγκάλι. [...]

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

     Σε αυτό το σημείο θα κλείσουμε το αφιέρωμά μας. Πολλά ακόμα αποσπάσματα θα μπορούσαν να έχουν θέση σε αυτό, όλα θα συνηγορούσαν στο άρρηκτο δεσμό του συγγραφέα και του ιδεολόγου που τις κοινωνικές φοβίες και ανησυχίες του, τις έκανε λογοτεχνία και μάλιστα ιδιαίτερα αξιόλογη και διαχρονικά επιδραστική. Ο υπαινιχτικός τρόμος και η κοσμική φρίκη του λαβκραφτιανού έργου δεν είναι βέβαια ένα πολιτικό μανιφέστο, εάν διαβαστεί έτσι το έργο του θα χαθεί μεγάλο μέρος της μαγείας του –και κανείς δεν το διαβάζει έτσι είναι η αλήθεια. Είναι όμως μια αλληγορία ενός μεταβατικού κόσμου, με πολλές αιχμές, κάπου έντονα αμφισβητήσιμες ή λανθασμένες και κάπου αλλού ιδιαίτερα επίκαιρες. Από την πλευρά μας ίσως να επανέλθουμε στο μέλλον με περισσότερα αποσπάσματα από τις Επιστολές του Λάβκραφτ και με δικά μας εκτενέστερα σχόλια, ελπίζουμε πριν ο μεγάλος Κθούλου κάνει την τελική του εμφάνιση.

*Reinhardt Kleiner, ποιητής