Η ΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗ ΜΑΖΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ

 

Γράφει ο Νίκος Σουβατζής 

 

       Έχουν γραφτεί χιλιάδες σελίδες και θα μπορούσαν να γραφτούν ακόμα περισσότερες για τη σχέση της ποίησης με τη μουσική, το θέατρο, τον κινηματογράφο ακόμα και τις εικαστικές τέχνες. Η αλληλεπίδραση της ποίησης με αυτές τις τέχνες έχει γεννήσει αριστουργήματα. Αρκεί να σημειώσουμε τα μελοποιημένα έργα του Ρίτσου, του Ελύτη, του Σεφέρη, του Καββαδία, του Νερούντα, του Μπρεχτ και του Χικμέτ απ' τον Μίκη Θεοδωράκη και τον Θάνο Μικρούτσικο καθώς και τον κυρίαρχο ρόλο που έχει η ποίηση του Σεφέρη κυρίως αλλά και του Μιχάλη Κατσαρού, του Πάουλ Τσελάν και άλλων ποιητών στο κινηματογραφικό έργο του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Η ποίηση έχει μια δεσπόζουσα θέση στον πολιτισμό απ' την αυγή της ανθρώπινης ιστορίας. Δεν φαίνεται όμως να έχει την ίδια τύχη η ποίηση σε αυτό που σχηματικά θα μπορούσαμε να ονομάσουμε μαζική κουλτούρα, δηλαδή στον εμπορικό κινηματογράφο, κυρίως στις κωμωδίες, στις τηλεοπτικές σειρές και σε διάφορες σατιρικές εκπομπές. Αυτό δεν είναι καινούργιο φαινόμενο, ήδη απ' την εποχή του Μεσοπολέμου η Υψικάμινος του Ανδρέα Εμπειρίκου είχε σατιριστεί σε μια επιθεώρηση.

 

       Η ποίηση στη μαζική κουλτούρα πάντα παρουσιάζεται με πολύ αρνητικό τρόπο. Είναι αντικείμενο χλεύης. Θεωρώ ότι στο πλαίσιο ενός σύντομου σημειώματος δεν υπάρχει λόγος να γίνουν παραπομπές σε συγκεκριμένα έργα. Αναφέρομαι στην εικόνα που έχω αποκομίσει παρακολουθώντας διάφορα προγράμματα στην τηλεόραση. Πάντοτε λοιπόν σε σήριαλ, ταινίες του παλιού ελληνικού κινηματογράφου, βιντεοταινίες, σατιρικές εκπομπές οι ποιητές είναι κάποιοι αλαφροΐσκιωτοι, γραφικοί, κάποιοι ατάλαντοι που γράφουν αερολογίες, που δεν έχουν επαφή με την πραγματικότητα, που θεωρούν ότι ανήκουν σε μια πνευματική ελίτ και σνομπάρουν τους υπόλοιπους ανθρώπους και κάποιες φορές παρουσιάζονται ακόμα και ως απατεώνες που πουλάνε τα βιβλία τους σε πολύ υψηλές τιμές. Ακόμα παρουσιάζονται ως κάποιοι αργόσχολοι και ανεπάγγελτοι που έχουν λύσει όλα τους τα προβλήματα και σκοτώνουν την ώρα τους γράφοντας ποιήματα. Οι γύρω τους τούς αντιμετωπίζουν με ειρωνεία, χλευασμό και εχθρότητα φτάνοντας στο σημείο ακόμα και να πετάνε τα βιβλία τους στα σκουπίδια. Όσοι τους αντιμετωπίζουν με σοβαρότητα υποτίθεται ότι είναι αφελείς. Για τους σεναριογράφους του εμπορικού κινηματογράφου και της τηλεόρασης οι ποιητές και οι ποιήτριες είναι κάποιοι ημίτρελοι και γελοίοι άνθρωποι που απαγγέλουν με στόμφο ακαταλαβίστικους και ανόητους στίχους και ενώ όλος ο κόσμος τους κοροϊδεύει είναι τόσο επηρμένοι και εκτός τόπου και χρόνου που δεν είναι σε θέση να το καταλάβουν. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό; Είναι ο φόβος για το άγνωστο; Είναι η υπεροψία της ημιμάθειας; Είναι η αμηχανία απέναντι σε κάτι που δεν μπορούν να κατανοήσουν; Ίσως είναι όλα αυτά μαζί.

 

       Θα μπορούσε κάποιος να αντιτείνει ότι είμαι υπερβολικός. Ότι ο σκοπός όλων αυτών είναι η διασκέδαση και δεν πρέπει να τα παίρνουμε στα σοβαρά. Θα μπορούσα να συμφωνήσω αλλά θεωρώ ότι κάποια πράγματα δεν είναι τυχαία. Δεν είναι τυχαίο ότι σε όλα τα σήριαλ οι εργαζόμενοι που αγωνίζονται για τα δικαιώματά τους, όπως και οι άνθρωποι που έχουν ευαισθησίες για το περιβάλλον έχουν την ίδια αντιμετώπιση με τους ποιητές. Καθώς δεν μου λείπει η αίσθηση του χιούμορ, δεν θα είχα πρόβλημα με μια ανάλαφρη και κωμική αντιμετώπιση της ποίησης αν οι ποιητές δεν παρουσιάζονταν με έναν τόσο ισοπεδωτικό και απαξιωτικό τρόπο. Θα δεχόμουν τη σάτιρα της ποίησης αν γινόταν με σεβασμό, κάτι που δεν συμβαίνει. Η σάτιρα, άλλωστε, τουλάχιστον όπως την αντιλαμβάνομαι εγώ, στοχεύει ανθρώπους που έχουν εξουσία και δύναμη, που επηρεάζουν τη ζωή μας, έστω και έμμεσα. Το να σατιρίζονται μόνο εργαζόμενοι, μαθητές, φοιτητές και οποιοσδήποτε άλλος πέρα απ' αυτούς που αποφασίζουν για τις τύχες μας το θεωρώ προβληματικό. Μήπως όμως σατιρίζουν την ποίηση επειδή τη φοβούνται; Μπορεί, όπως είχε γράψει ο Τίτος Πατρίκιος, η ποίηση να μην ανατρέπει καθεστώτα, προκαλεί όμως τους ανθρώπους να σκεφτούν. Και καμιά φορά ακόμα και η σκέψη για την κυρίαρχη κουλτούρα είναι επικίνδυνη.

 

       Μήπως όμως σε όλα αυτά υπάρχουν κάποια ψήγματα αλήθειας; Σίγουρα υπάρχουν. Υπάρχουν ποιητές, που με μια πρώτη ματιά τουλάχιστον, δίνουν την εντύπωση του αλαφροΐσκιωτου που δεν έχει επαφή με την πραγματικότητα, που αυτά που γράφουν δεν βγάζουν κανένα νόημα, υπάρχουν ποιητές που έχουν υπεροψία. Η ποίηση όμως δεν είναι αυτό που εκπροσωπούν αυτοί οι άνθρωποι. Αυτοί είναι ένα απειροελάχιστο ποσοστό που δεν μπορεί να χαρακτηρίσει όλη την ποιητική κοινότητα. Αυτή η μονομέρεια είναι πολύ άδικη. Οι περισσότεροι ποιητές που ποτέ δεν θα δούμε σε κάποιο σήριαλ ή ταινία είναι άνθρωποι σεμνοί και σοβαροί που κάνουν μεγάλο αγώνα για να εκδώσουν τα βιβλία τους. Είναι σκληρά εργαζόμενοι που παίρνουν θέση απέναντι στο κοινωνικό γίγνεσθαι και συμμετέχουν στους κοινωνικούς αγώνες. Είναι άνθρωποι με ευαισθησία και αγάπη για τη ζωή και τους ανθρώπους. Είναι άνθρωποι μορφωμένοι με ενδιαφέρον και αγωνία για τον πολιτισμό. Τα αρνητικά στερεότυπα πάντα είχαν κυρίαρχο ρόλο στη μαζική κουλτούρα. Η ποίηση, απ' την άλλη, ποτέ δεν βολεύτηκε με έτοιμες λύσεις για αυτό και καταργεί κάθε είδους στερεότυπα.